Autorem poniższego opracowania jest dr Piotr A. Dybczyński z Instytutu Obserwatorium Astronomiczne UAM w Poznaniu.
Częściowe zaćmienie Słońca 20 marca 2015 roku
Jeśli tylko pogoda pozwoli rano i przed południem 20 marca 2015 roku czeka nas ciekawy i nieczęsty spektakl: częściowe zaćmienie Słońca. Maksymalna faza zaćmienia to ok. 70 procent tarczy Słońca zasłoniętej przez Księżyc, tak więc widok powinien być interesujący. Dla obserwatora w Poznaniu Słońce wzejdzie o 5:44 czyli na długo przed początkiem zaćmienia. Początek zaćmienia czyli pierwszy kontakt cienia Księżyca z tarczą Słońca będzie miał miejsca o 9:43. Maksymalna faza zaćmienia nastąpi o 10:52 a zakończenie zaćmienia (ostatni kontakt) o 12:03.
Poprzednie tak głębokie zaćmienie Słońca widoczne z Poznania miało miejsce 4 stycznia 2011 a następne będzie można obserwować w Poznaniu (jeśli pogoda dopisze) dopiero 10 czerwca 2021 (a na następne całkowite widoczne w Polsce trzeba poczekać do roku 2075).
Wszystkie czasy podane w tym materiale są wyrażone w czasie urzędowym w Polsce (UT+1 godzina), większość rysunków i dokładnych danych jest wyliczona dla Poznania. Symulacje komputerowe nieba wykonałem programem STELLARIUM i opracowałem programem GIMP. Wszystkie rysunki są "klikalne".
Przebieg zaćmienia
Słońce i Księżyc o 9:50 |
 Słońce i Księżyc o 10:15 |
 Słońce i Księżyc o 10:52 |
 Słońce i Księżyc o 11:20 |
 Słońce i Księżyc o 11:50 |
Rys.1 |
Na rysunku 1 pokazano kolejne fazy przebiegu zaćmienia (kliknij miniaturę by powiększyć). Są to wycinki zrzutów ekranów z programu STELLARIUM symulującego na komputerze przebieg tego zjawiska. Podane fazy i momenty czasu wyliczono dla obserwatora w Poznaniu, ale w programie w bardzo prosty sposób można skonfigurować inną pozycję obserwatora.
O godzinie 10:52 nastąpi maksimum tego zjawiska, Księżyc (odległy wtedy od nas o 354 tysięcy kilometrów) zasłoni 70% tarczy Słońca.
Obserwacja przebiegu zaćmienia Słońca jest niebezpieczna dla wzroku, należy więc koniecznie ochronić oczy. Nawet dwie pary bardzo ciemnych okularów słonecznych to za mało, potrzebny jest specjalny filtr, przepuszczający ok. 0.0001% światła słonecznego, i to w całym zakresie widma. Dobrze nadają się do tego celu niektóre metalizowane folie. Nieco archaicznym ale skutecznym narzędziem jest szybka szklana okopcona świecą.
Sprawdzonym (przeze mnie) filtrem do obserwacji Słońca jest wnętrze starej dyskietki komputerowej.
Skąd się biorą zaćmienia Słońca?
Rys.2. Geometria zaćmienia Słońca
(nie zachowano skali).
Na rysunku 2 pokazano szkicowo geometrię zjawiska. Z przyczyn praktycznych (wielkie odległości ciał w porównaniu z ich rozmiarami) nie zachowano skali. Do zaćmienia dochodzi gdy Księżyc zasłania swoją tarczą Słońce. Tarcza Księżyca jest nieoświetlona, gdyż zaćmieni Słońca występują tylko w nowiu. Tam gdzie na Ziemi przypadnie cień, obserwator widzi zaćmienie całkowite, obszary półcienia pozwalają obserwować zaćmienie częściowe.
Zaćmienia Słońca, szczególnie te całkowite, są na Ziemi bardzo spektakularne, gdyż na skutek sprzyjającego przypadku widziane z Ziemi tarcze Słońca i Księżyca maja niemal identyczne rozmiary kątowe. Ponieważ odległość Słońca i Księżyca od Ziemi zmienia się na skutek eliptyczności orbit Ziemi i Księżyca, niewielkim zmianom ulegają też kątowe rozmiary ich tarcz. Powoduje to w pewnych konfiguracjach, że stożek pełnego cienia nie sięga powierzchni Ziemi a obserwator widzi tzw. zaćmienie obrączkowe.
Rys.3. Wygląd zachodniego nieba
20 marca 2015 o godzinie 18:40 w Poznaniu.
Warto spojrzeć w niebo również wieczorem
Po zachodzie Słońca można będzie nad horyzontem zobaczyć jasno świecącą planetę Wenus, a przy odrobinie szczęścia również Marsa. Wszystko to oczywiście pod warunkiem bezchmurnego nieba. Wygląd nieba na zachodzie przedstawia Rysunek 3.
Rys.4. Wygląd południowo-wschodniego nieba
20 marca 2015 o godzinie 18:40 w Poznaniu.
Natomiast jeśli spojrzymy na południowy wschód, to zobaczymy prawie dokładnie na południu, nisko przy horyzoncie, najjaśniejszą gwiazdę naszego nieba, Syriusza, w prawo w górę dobrze znany gwiazdozbiór Oriona a po lewej wysoko na południowym wschodzie planetę Jowisz, wyraźnie jaśniejszą w tym momencie od Syriusza.
Jeśli spojrzymy na Jowisza przez lornetkę to możemy dostrzec jego cztery największe księżyce, tzw. Galileuszowe. Ustawienie tych czterech księżyców Jowisza w tym momencie pokazuje Rysunek 5. Po lewej, poniżej Jowisza widać Europę, w prawo w górę kolejno Ganimedesa, Io i najdalej Callisto.
Rys.5. Ustawienie księżyców Jowisza
20 marca 2015 o godzinie 18:40.
