Przewodnik po nowych kometach jednopojawieniowych - wstęp

Licencja Creative Commons

Autorami tego materiału są Piotr A. Dybczyński z Instytutu Obserwatorium Astronomiczne UAM w Poznaniu oraz Małgorzata Królikowska z Pracowni Dynamiki Układu Słonecznego i Planetologii, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie.



Wstęp i opis zawartości tabel


Nazewnictwo

Pojawiające się w tytule "komety jednopojawieniowe" nie są jednoznacznie zdefiniowane. Często używa się tego określenia zamiennie (nie zawsze poprawnie) z "komety długookresowe" oraz "komety bliskoparaboliczne". Kiedy wprowadzono te pojęcia dla wyróżnienia komet o okresach powyżej 200 lat żadna z nich nie była obserwowana więcej niż raz (stąd jednopojawieniowe). Dziś niektóre komety o takich okresach już udało się zaobserwować ponownie.

Określenie "bliskoparaboliczne" często stosuje się dla wyróżnienia komet o bardzo długich okresach oraz komet parabolicznych i hiperbolicznych. Współcześnie, nawiązując do hipotezy Oorta o pochodzeniu tych komet, w literaturze anglojęzycznej często pojawia się określenie "Oort spike comets", oznaczające wszystkie komety, których odwrotność wielkiej półosi (1/aorig) orbity pierwotnej wyrażonej w jednostkach astronomicznych (AU) jest wartością mniejszą niż 0.0001. Oznacza to orbity otwarte i eliptyczne o okresach większych niż milion lat. Ale są i tacy, którzy do "Oort spike comets" nie zaliczają komet o orbitach pierwotnych otwartych.

Orbita pierwotna komety (orig) to orbita, po której kometa zbliżyła się do naszego układu planetarnego zanim zaczęły oddziaływać na nią zaburzenia grawitacyjne od planet. Analogicznie, orbitę po której kometa opuszcza okolice planet nazywamy orbita przyszłą (fut). Orbity pierwotne i przyszłe zwykle podawane w układzie barycentrycznym, czyli ze środkiem w środku mas całego Układu Słonecznego.

Zamieszczone na tych stronach tabele zawierają komety przychodzące z odległości ponad 500 AU czyli z 1/aorig < 0.004 , czyli mające okres większy od ok. 4000 lat. Są to więc komety dosłownie jednopojawieniowe ale nie tylko te z "Oort spike".

Po co te tabele

W roku 2008 została opublikowana ostatnia wersja "Katalogu Orbit Kometarnych" Marsdena i Williamsa (MWC08). Kolejnych wersji nie ma bo Brian Marsden zmarł w roku 2010. Zamieszczone tu tabele są czymś w rodzaju suplementu do tej ostatniej edycji katalogu Marsdena. Zawierają te komety z katalogu, których orbity zostały uaktualnione w związku z nowymi obserwacjami (jedna odkryta w 2005 oraz sporo z lat 2006-2008) oraz komety odkryte już po opublikowaniu ostatniej wersji katalogu Marsdena. Tabele nie zawierają żadnych unikatowych danych, ale stanowią (mamy nadzieję) pożyteczny przewodnik wraz z linkami do danych orbitalnych publikowanych przez różne ośrodki.

Jak kometa dostaje nazwę

Obecnie kometa otrzymuje nazwę w oparciu o datę jej odkrycia i nazwisko odkrywcy. Nazwa składa się z roku odkrycia, dużej litery wskazującej na to, w której połowie którego miesiąca została odkryta oraz numer kolejny odkrycia w tym okresie. Oznaczenia połówek miesiąca to 24 litery alfabetu angielskiego od A do Y z pominięciem 'I'. Po wyznaczeniu choćby wstępnej orbity, dodatkowo przed rokiem odkrycia dodaje się symbol 'P/' dla komet okresowych (o okresie orbitalnym mniejszym od 200 lat lub obserwowanych już co najmniej dwa razy) lub symbol 'C/' dla pozostałych. Po umieszczeniu komety na oficjalnej liście numerowanych komet okresowych przed literką 'P' wstawia się jej numer kolejny na tej liście. W szczególnych przypadkach pojawiają się symbole 'X/' dla komet o niewyznaczalnej orbicie lub 'D/' dla komet już nieistniejących (bo np. uległy dezintegracji). Jeśli kometa rozpada się na kilka części to są one oznaczane poprzez dodawanie na końcu liter A, B, C itd. Po tych wszystkich symbolach i numerkach wypisuje się (czasem w nawiasie) nazwisko odkrywcy. Niekiedy występuje więcej nazwisk, gdy kilka osób odkryje kometę niezależnie, lub np. nazwa teleskopu lub projektu obserwacyjnego, gdy tak naprawdę kometę odkrył automat.

Na przykład:

C/2014 Q2 Lovejoy     to druga kometa odkryta między 16 a 31 sierpnia 2014 a jej odkrywcą był Terry Lovejoy

Czasami zdarza się, że kometa jest początkowo odkrywana jako planetoida. Oznaczenie to jest później zachowane i wtedy po roku odkrycia i literze wskazującej na połówkę miesiąca pojawia się druga litera i liczba (bywa że trzycyfrowa) bo planetoid odkrywamy już tysiące w każdych dwóch tygodniach, np. C/2006 VZ13 LINEAR to obiekt odkryty w ramach projektu LINEAR, który początkowo sklasyfikowano jako planetoidę z powodu jego gwiazdopodobnego wyglądu. Zdarza się także, że orbita świeżo odkrytej komety okazuje się identyczna z wcześniej odkrytą "planetoidą", przykładowo, C/2007 O1 LINEAR wcześniej znana była jako planetoida 2006 GA38.

Kto liczy orbity komet

Najbardziej znaną instytucją wyznaczającą obecnie orbity komet jest MPC (Minor Planet Center) które kontynuuje prowadzoną przez dziesiątki lat praktykę Briana Marsdena. W MPC są też gromadzone i publicznie dostępne obserwacje komet. Dostęp do obserwacji i wyznaczonych orbit jest poprzez ich bazę danych. Jest to kompletna baza danych pozycyjnych i orbitalnych publikowana się pod patronatem Międzynarodowej Unii Astronomicznej (ang. IAU), Dane orbitalne o nowej komecie pojawiają się tu zwykle bardzo szybko.

Drugą instytucją wyznaczającą na bieżąco orbity komet (oraz, podobnie jak w MPC, innych małych ciał Układu Słonecznego) jest JPL (Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology). Oni również utrzymują i udostępniają bazę danych orbitalnych małych ciał Układu Słonecznego, w tym komet. W idei jest to baza orbit komet bardzo podobna do tej znajdującej się w MPC, tu też dane orbitalne o nowej komecie pojawiają się bardzo szybko. Orbity komet współcześnie odkrywanych zwykle jednak różnią się od tych w MPC głównie dlatego, że stosowane są trochę inne kryteria selekcji danych. W przypadku komet starszych baza JPL podaje orbity z katalogu MWC08. Wygodna i prosta grafika pozwala śledzić zmianę w czasie położenie komety na jej orbicie i wśród planet Układu Słonecznego. JPL udostępnia też JPL Small-Body Database Search Engine, pozwalające wybrać interesujący nas podzbiór komet (lub planetoid) z dotychczas odkrytych małych ciał Układu Słonecznego.

Orbity komet liczy również na poziomie profesjonalnym Syuichi Nakano (kiedyś współpracownik Marsdena) i publikuje je w formie Nakano Notes. Ogromną zaletą tego katalogu jest możliwość stosunkowo prostego prześledzenia jak zmieniało się wyznaczenie orbity komety w miarę przybywania danych, gdyż nie są tam kasowane stare doniesienia o poprzednio wyznaczonej orbicie dla danej komety. Udostępnione są tu także czasowe przebiegi O-C (różnice między pozycją zaobserwowaną a wyliczoną na podstawie wyznaczonej orbity) w formie tabel.

Kolejnym "rachmistrzem" jest Patrick Rocher z IMCCE (Institut de Mecanique Celeste et de Calcul des Ephemerides). Publikuje on listę linków do wyliczonych orbit komet. Tu też dane orbitalne o nowej komecie pojawiają się bardzo szybko, także i tu udostępnione są czasowe przebiegi O-C w formie tabel.

Na stronach CBK PAN (Centrum Badań Kosmicznych) Polskiej Akademii Nauk w Warszawie udostępniany jest Katalog precyzyjnych orbit komet bliskoparabolicznych, stopniowo tworzony przez Małgorzatę Królikowską ze współpracownikami. Aktualnie zawiera ponad 150 komet, niektóre z kilkoma alternatywnymi orbitami. Obecnie kompletowane tu są orbity komet o 1/aorig < 0.001, czyli komet w aphelium sięgających w obszar tzw. Zewnętrznego Obłoku Oorta (obejmujący komety z "Oort spike"). Różni się od większości wymienionych wcześniej katalogów znacznie bardziej indywidualnym podejściem do każdej komety, przy jednoczesnym zachowaniu jednorodnej metody selekcji i ważenia obserwacji. Jego dużym atutem jest to, że dla około 30% komet zostały wyznaczone także orbity niegrawitacyjne.

Na koniec warto wspomnieć o jednym z amatorów, liczących i publikujących w Internecie orbity komet. Kazuo Kinoshita jest autorem Comet Orbit Home Page, gdzie publikuje na bieżąco wyznaczane przez siebie orbity.

Co jest w tabelach

W tabelach w kolejnych (od lewej) kolumnach mamy:

  • nawę komety
  • odległość peryhelium, czyli majmniejsza odległość komety od Słońca
  • odwrotność wielkiej półosi orbity pierwotnej
  • odwrotność wielkiej półosi orbity przyszłej
  • kod źródła informacji o orbicie pierwotnej i przyszłej: S - JPL, N - Nakano, J - Kinoshita, M - M.Królikowska, C - MPC, F -IMCCE, W - katalog MWC08, ! - oskulacyjne, czyli brak (na razie?) danych o orbicie pierwotnej i przyszłej.
  • klasa jakości wyznaczonej orbity. Jeśli pojawiają się duże litery (A lub B) to są to klasy jakości według Marsdena i współpracowników natomiast jeśli użyte są małe litery to są to zmodyfikowane klasy jakości, opisane np. tu.
  • kolejne sześć kolumn zawiera (jeśli istnieją) linki do danych orbitalnych danej komety opublikowanych w wymienionych wcześniej miejscach w Internecie.
  • w ostatniej kolumnie są komentarze, miedzy innymi informacje kiedy kometa była ostatnio obserwowana lub kiedy przejdzie przez peryhelium

Gdzie jeszcze warto zajrzeć


Licencja Creative Commons